📌 Giriş
İş dünyasında, işveren ve işçi arasındaki hak ve yükümlülükleri belirlemek için iş sözleşmeleri büyük bir öneme sahiptir. İş sözleşmesi, tarafların karşılıklı haklarını koruyarak iş ilişkisini hukuki bir zemine oturtur ve olası uyuşmazlıkları önlemeye yardımcı olur.
📌 4857 sayılı İş Kanunu, iş sözleşmelerinin türlerini ve fesih süreçlerini düzenleyen temel mevzuattır.
Bu makalede, iş sözleşmesinin hukuki dayanakları, belirli ve belirsiz süreli iş sözleşmeleri, kısmi ve tam zamanlı çalışma modelleri, tarafların hak ve yükümlülükleri, iş sözleşmelerinin sona erdirilmesi ve fesih süreçleri detaylı olarak ele alınacaktır.
📌 İş Sözleşmesi Nedir? Hukuki Dayanakları
📌 İş sözleşmesi, işçi ile işveren arasında yapılan, işçinin belirli bir ücret karşılığında iş görmeyi, işverenin ise bu işi sağlamayı taahhüt ettiği hukuki bir anlaşmadır.
✔ 4857 sayılı İş Kanunu madde 8, iş sözleşmesinin tanımını ve hukuki çerçevesini belirler.
✔ 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu, işçi-işveren ilişkilerinin hukuki boyutunu tamamlayıcı hükümlerle düzenler.
✔ 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu, iş sözleşmesi kapsamındaki sigorta yükümlülüklerini belirler.
📌 Örnek: Bir fabrika, çalışanlarıyla belirli süreli veya belirsiz süreli iş sözleşmesi imzalayarak işçilerin haklarını ve yükümlülüklerini resmi olarak güvence altına alır.
📌 Önemli Not: İş sözleşmelerinin yazılı olarak düzenlenmesi işçi ve işveren açısından hukuki güvence sağlar.
📌 Belirli ve Belirsiz Süreli İş Sözleşmeleri
📌 İş sözleşmeleri, süresine bağlı olarak ikiye ayrılır:
1️⃣ Belirli Süreli İş Sözleşmesi
✔ Belli bir süre için yapılan işlerde kullanılır.
✔ Sözleşme süresi dolduğunda kendiliğinden sona erer.
✔ Sadece objektif bir neden varsa yapılabilir (proje bazlı işler, mevsimlik işler vb.).
📌 Örnek: Bir inşaat firması, belirli bir projede çalıştırmak üzere işçileriyle 12 aylık belirli süreli iş sözleşmesi yapabilir.
2️⃣ Belirsiz Süreli İş Sözleşmesi
✔ Süresi belirtilmeyen iş sözleşmeleridir.
✔ İşveren, işçinin iş güvencesi hükümlerinden yararlanmasını sağlamak zorundadır.
✔ Fesih için geçerli bir neden bulunmalıdır.
📌 Örnek: Bir ofis çalışanı, şirket ile belirsiz süreli iş sözleşmesi imzalayarak süresiz bir iş ilişkisinde çalışabilir.
📌 Önemli Not: İşverenler, objektif bir neden olmadan belirli süreli sözleşme yapamaz, aksi halde işçi belirsiz süreli sözleşme haklarından yararlanabilir.
📌 Kısmi ve Tam Zamanlı İş Sözleşmeleri
📌 İş sözleşmeleri, çalışma süresine göre de sınıflandırılır.
1️⃣ Tam Zamanlı İş Sözleşmesi
✔ Haftalık çalışma süresi 45 saattir.
✔ İşçiye tam maaş ve sigorta primi ödenir.
✔ İşçi, kıdem ve ihbar tazminatından yararlanabilir.
📌 Örnek: Bir muhasebeci, tam zamanlı iş sözleşmesiyle günde 8 saat çalışarak aylık maaşını tam olarak alır.
2️⃣ Kısmi Süreli (Part-Time) İş Sözleşmesi
✔ Haftalık çalışma süresi 30 saatin altındadır.
✔ İşçi, çalıştığı saat kadar ücret alır.
✔ Sosyal hakları tam zamanlı çalışanlara göre sınırlıdır.
📌 Örnek: Bir öğrenci, haftada 20 saat bir kafede çalışarak kısmi süreli iş sözleşmesi kapsamında ücret alabilir.
📌 Önemli Not: Kısmi süreli çalışan işçiler, tam zamanlı çalışanlarla aynı haklara sahiptir, ancak hakları çalışma saatlerine orantılı olarak belirlenir.
📌 İşveren ve İşçinin Hak ve Yükümlülükleri
📌 İş sözleşmesi kapsamında işverenin ve işçinin temel hak ve yükümlülükleri şunlardır:
1️⃣ İşverenin Yükümlülükleri
✔ Ücret ödeme yükümlülüğü
✔ İş sağlığı ve güvenliği önlemlerini alma
✔ Sigorta primlerini ödeme
✔ İşçiyi eşit ve adil şekilde değerlendirme
📌 Örnek: Bir fabrika işvereninin, çalışanlarına zamanında maaş ödemesi ve iş güvenliği tedbirlerini alması gerekmektedir.
2️⃣ İşçinin Yükümlülükleri
✔ İşini özenle ve kurallara uygun yapma
✔ İşyerindeki düzenlemelere ve disiplin kurallarına uyma
✔ İşverenin verdiği talimatlara uygun hareket etme
📌 Örnek: Bir şoför, işe zamanında gelmek ve şirket araçlarını düzgün kullanmak zorundadır.
📌 Önemli Not: İşveren, işçiye ayrımcılık yapamaz; işçi de işverenin itibarına zarar verecek hareketlerde bulunamaz.
📌 İş Sözleşmesinin Sona Erdirilmesi ve Fesih Süreçleri
📌 İş sözleşmesi çeşitli nedenlerle sona erebilir:
✔ 1️⃣ İşçinin veya İşverenin Haklı Nedenle Feshi
- İşveren, işçinin işyerinde hırsızlık yapması, güveni kötüye kullanması gibi nedenlerle derhal fesih hakkına sahiptir.
- İşçi, maaşını alamaması veya iş sağlığı tehlikeye girdiğinde haklı fesih yapabilir.
✔ 2️⃣ Belirli Süreli Sözleşmenin Süresinin Dolması
- Süre bitiminde kendiliğinden sona erer.
✔ 3️⃣ Belirsiz Süreli Sözleşmenin Feshi (İhbar Süresi)
- İşveren veya işçi, ihbar süresine uyarak iş sözleşmesini feshedebilir.
| Çalışma Süresi | İhbar Süresi |
|---|---|
| 6 aydan az | 2 hafta |
| 6 ay – 1,5 yıl | 4 hafta |
| 1,5 yıl – 3 yıl | 6 hafta |
| 3 yıldan fazla | 8 hafta |
📌 Örnek: 2 yıldır çalışan bir işçi, işten çıkarıldığında 6 haftalık ihbar süresi boyunca çalıştırılabilir veya ücreti ödenerek işten çıkarılabilir.
📌 Önemli Not: İşten çıkarılan işçilerin kıdem ve ihbar tazminat hakları dikkate alınmalıdır.