Çapraz sorgu (karşı sorgu), ceza yargılamasında ilk olarak tanığı dinleyen tarafın ardından, karşı tarafın (sanık müdafiisi veya katılan vekili) tanığa yönelttiği sorulardır. Amaç; tanığın anlattıklarını test etmek, tutarlılık, güvenilirlik ve eksiksiz bilgi sağlayıp sağlamadığını ölçmektir.
1. Hukuki Dayanak ve Tanımlar
- CMK m. 203: “Tanık, karşı tarafça da sorgulanır.”
- Doğrudan sorgu: Önce tanığı çağıran savcı veya katılan avukatı sorular.
- Çapraz sorgu: Ardından savunma avukatı veya sanık sorular.
2. Çapraz Sorgunun Amaçları
- Tutarlılık Sınaması
- Tanığın önceki beyanları (ifade tutanağı, bilirkişi raporu) ile duruşmadaki anlatımı arasındaki farklılıkları ortaya çıkarır.
- Güvenilirlik Testi
- Tanığın olaya hâkimiyet düzeyini, görgü-tanıklık yeterliliğini ölçer.
- Bilgi Derinleştirme
- İlk sorguya ek veya detaylı bilgi gerekiyorsa, eksik kalan noktalar tamamlanır.
- Çelişkili Beyan Üretme
- Bilerek veya hata sonucu çelişkili beyanlar alınarak tanığın inandırıcılığı sarsılabilir.
3. Uygulama Usulü
- Öncelik
- Tanığa önce savcı/katılan, sonra sanık/müdafi sorgu yapar.
- Süre ve Usul
- Karşı sorgu sırasında tanığın rahatça cevaplayacağı, kapalı uçlu değil açık uçlu sorular sorulur.
- Sorular; konu dışına çıkmadan, soru-cevap formatında ilerler.
- Sınırlamalar
- Hakaret veya tehdit içeren sorular yasaktır.
- Aykırı tekrar (aynı sorunun gereksiz tekrarı) hâkim tarafından engellenebilir.
- Hâkimin Denetimi
- Hâkim, çapraz sorgunun makul sınırlar içinde kalmasını sağlar; aşırı müdahale veya yönlendirmeyi keser.
4. Stratejik Yaklaşım ve İpuçları
- Hazırlık: Tanığın önceki ifadeleri, sosyal medya paylaşımları ve dosya içeriği dikkatle incelenmelidir.
- Odaklı Sorular: Olayın kritik anlarına yönelik, “Nerede?”, “Ne zaman?”, “Kimle?” gibi 5N1K sorularıyla netlik sağlanır.
- Bilirkişi Desteği: Teknik veya tıbbi konularda bilgi eksikliğini gidermek üzere bilirkişi beyanıyla çelişki kurulabilir.
- Duygu İstismarı: Gereksiz duygusal manipülasyon tanığı savunmaya iter; bu tür sorulardan kaçınılmalıdır.
5. Çapraz Sorgu ile İlgili Karar Örnekleri
- Yargıtay 12. Ceza Dairesi, 2018/ … sayılı kararında; “Çapraz sorgu esnasında sorulan soruların tanığın rahat yanıt verebileceği üslupta olması, sorgunun makul süre ve kapsamda yürütülmesi gerekir.” demiştir.
Sık Sorulan Sorular (SSS)
1. Çapraz sorgu her davada zorunlu mu?
Hayır, tanık gösterilmediyse veya taraf talep etmediyse çapraz sorgu yapılmayabilir.
2. Tanık, çapraz sorguda hangi haklara sahip?
Yalan beyan suçu uyarısı (CMK m. 272) tekrarlanır; kendini ilgilendiren konularda cevap vermeme hakkı saklıdır.
3. Çapraz sorguda cevap vermek istemezse ne olur?
Yargıç, zorunlu sorulara ilişkin usulle ifade alınmasını sağlayabilir; ancak tanığın önemli kısımlarda susma hakkı bulunur.
4. Çapraz sorgu sırasında avukat itiraz edebilir mi?
Evet; soru hukuk dışı veya hakarete yönelikse hâkime itiraz edilebilir ve soru reddedilebilir.
5. CMK m. 203 dışında başka hükümler var mı?
CMK m. 203–204 beraber okunur; 204. madde “sorguda dürüstlük” ve soru sınırlarına vurgu yapar.
Sonuç
Çapraz sorgu, ceza yargılamasının en etkili araçlarından biridir. Doğru hazırlık, stratejik soru seçimi ve hâkim denetimiyle tanığın beyanları enine boyuna tartışılır; hukuki gerçeğe ulaşma şansı yükselir. Stratejinizi sağlam temeller üzerine kurun, her soruyu amacınıza uygun ve saygılı bir üslupla yöneltin.