Giriş
Ceza yargılamasının temel amacı, işlenip işlenmediği iddia edilen bir fiilin hukuki değerlendirmesini yaparak, fail hakkında bir hüküm tesis edilmesidir. Ceza Muhakemesi Kanunu’nun (CMK) 223. maddesi, mahkemenin yargılama sonunda verebileceği karar türlerini açıkça düzenlemektedir. Bu madde, ceza muhakemesinde nihai kararı ifade eden hüküm kavramını, içeriği ve sonuçlarıyla birlikte tanımlar.
Bu yazıda, CMK 223. madde ayrıntılı olarak ele alınacak; hükmün türleri, içerdiği karar seçenekleri ve uygulamada dikkat edilmesi gereken hususlar açıklanacaktır.
CMK 223. Madde Metni (Özet)
CMK m.223:
Mahkeme, yargılama sonucunda;
- Beraat,
- Ceza verilmesine yer olmadığı,
- Mahkûmiyet,
- Güvenlik tedbirine hükmedilmesi,
- Davranışın suç oluşturmadığı,
- Fiilin fail tarafından işlenmediği,
- Yargılama şartının gerçekleşmediği,
- Davanın reddi veya düşmesi
…gibi çeşitli hüküm türlerini içeren kararlar verir.
CMK 223 Kapsamında Verilebilecek Karar Türleri
1. Beraat Kararı – (m.223/2)
Aşağıdaki hallerde sanık hakkında beraat kararı verilir:
| Durum | Açıklama |
|---|---|
| Suçun işlenmediğinin sabit olması | Fiilin gerçekleşmediği tespit edilirse |
| Fiilin sanık tarafından işlenmediğinin sabit olması | Sanığın eylemle ilgisi olmadığı tespit edilirse |
| Fiilin suç teşkil etmemesi | Hukuka aykırı olsa da suç değilse |
| Suçun hukuki unsurlarının oluşmaması | Tipiklik, kusur, hukuka aykırılık yoksa |
| Yeterli, kesin ve inandırıcı delil bulunmaması | Şüpheden sanık yararlanır ilkesi gereği |
📌 Uygulamada:
Delil yetersizliği durumunda da beraat kararı verilir. Bu durumda “sanığın suçsuzluğu sabit değildir” ifadesi değil, “suç sabit olmadığından beraatine” denir.
2. Ceza Verilmesine Yer Olmadığı Kararı – (m.223/3)
Sanığın fiili suç teşkil etse de, cezalandırılmasını engelleyen nedenler varsa bu karar verilir:
| Sebep | Örnek Durumlar |
|---|---|
| Yaş küçüklüğü, akıl hastalığı | TCK m.31, m.32 |
| Meşru savunma, zorunluluk hali | TCK m.25, m.27 |
| Etkin pişmanlık, şahsi cezasızlık hali | TCK m.168, m.96 |
| Failin kusur yeteneği olmaması | 12 yaş altı çocuklar, ağır akıl hastası |
3. Mahkûmiyet Kararı – (m.223/1)
Sanığın suçu işlediği sabit olduğunda, suçun hukuki unsurları oluşmuşsa mahkûmiyet kararı verilir. Ceza, TCK’da veya özel ceza kanunlarında belirtilen yaptırımlar doğrultusunda belirlenir.
4. Güvenlik Tedbirine Hükmedilmesi – (m.223/5)
Sanığın cezai ehliyeti yoksa, ceza yerine güvenlik tedbirine hükmolunur. Bu, özellikle akıl hastaları veya çocuklar için geçerlidir.
Örnek: Ruh ve sinir hastanesinde tedaviye sevk edilmesi.
5. Davanın Reddine Karar Verilmesi – (m.223/7)
- Aynı fiilden dolayı daha önce kesin hüküm verilmişse (ne bis in idem),
- Sanığın vefat etmesi,
- Fiilin zaman aşımına uğraması,
- Sanığın yargılanamayacak bir kişi olması (örneğin milletvekili dokunulmazlığı) gibi durumlarda davanın reddine veya düşmesine karar verilir.
Uygulamada Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar
Beraat Kararı ile Ceza Verilmesine Yer Olmadığı Kararı Arasındaki Fark
| Özellik | Beraat | Ceza Verilmesine Yer Olmadığı |
|---|---|---|
| Suç işlendi mi? | Hayır | Evet |
| Sanık suçlu mu? | Hayır | Suç işlemiş olabilir |
| Hukuki sonuç | Suç sabit değil | Suç sabit, ceza verilemez |
| Uygulama | Delil yetersizliği, suçun unsurları yok | Meşru savunma, ceza sorumluluğu yokluğu |
CMK 223 ve İstinaf/Temyiz Süreci
CMK 223’e göre verilen hükümler, taraflarca istinaf veya temyiz edilebilir.
Örneğin;
- Savcı, beraat kararına karşı itiraz edebilir.
- Sanık, mahkûmiyet kararına karşı istinaf/temyiz yoluna gidebilir.
- Müdahil (müşteki), hükümden doğrudan etkileniyorsa kararı istinaf edebilir.
Yargıtay Kararları Işığında Örnekler
- Yargıtay Ceza Genel Kurulu (CGK): “Suçun sanık tarafından işlendiği sabit olmadan verilen mahkûmiyet kararı hukuka aykırıdır. Şüpheden sanık yararlanır ilkesi gereği beraat kararı verilmelidir.”
- Yargıtay 1. CD: “Sanık hakkında ceza verilmesine yer olmadığı kararı verilmesi gerekirken beraat kararı verilmesi, hükümde hukuki isabetsizlik yaratır.”
Sonuç
CMK m.223, ceza yargılamasının en kritik aşaması olan hüküm safhasında mahkemenin verebileceği tüm karar türlerini açık ve sistematik bir şekilde düzenler. Bu hüküm sayesinde, sanığın suçu işleyip işlemediği, işlediği takdirde cezai sorumluluğu bulunup bulunmadığı gibi temel konular netleştirilir. Ayrıca beraat, mahkûmiyet veya diğer hükümler arasındaki ayrımlar, uygulamada ortaya çıkabilecek adli hataların önüne geçmek açısından büyük önem taşır.