Ceza yargılaması sistemi içerisinde sıkça duyduğumuz ancak çoğu zaman kapsamı tam olarak anlaşılamayan kavramlardan biri de kamu davasıdır. Bir suç işlendiğinde, yalnızca mağdurun değil; aynı zamanda toplumun ve kamu düzeninin zarar gördüğü kabul edilir. Bu nedenle suçların kovuşturulması, bireylerin değil devletin görev ve yetkisi kapsamına girer. Devlet, bu görevi kamu davası açarak yerine getirir.
Bu yazıda, kamu davası nedir, nasıl açılır, hangi merciler görev alır, ne zaman düşer ve özel şikayet gerektiren suçlarla farkı nedir gibi konular detaylı şekilde açıklanacaktır.
Kamu Davası Nedir?
Kamu davası, bir suçun işlendiği iddiasıyla Cumhuriyet savcısı tarafından, kamu adına sanık hakkında mahkemede açılan ceza davasıdır. Bu dava, toplumun adalet beklentisini karşılamak ve kamu düzenini sağlamak amacıyla açılır.
Yasal Dayanak:
- 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK)
- T.C. Anayasası m. 138-140
- Türk Ceza Kanunu (TCK) ilgili maddeleri
Kamu Davasının Tarafları
| Taraf | Rolü |
|---|---|
| Cumhuriyet Savcısı | Davayı açar ve kamu adına takip eder |
| Sanık | Suç işlediği iddia edilen kişidir |
| Katılan (mağdur) | Davaya katılma hakkı olan zarar görmüş kişidir |
Kamu Davasının Açılması Süreci
1. Suçun Öğrenilmesi
- Şikayet (bireysel başvuru)
- Resen öğrenme (basın, tutanak, ihbar)
- Kolluk raporları
2. Soruşturma Aşaması (CMK m. 160 vd.)
Cumhuriyet savcısı olayla ilgili delil toplar, tanık dinler, bilirkişi incelemesi yaptırır. Bu süreçte gizlilik ilkesi esastır.
3. Kovuşturmaya Yer Olmadığı Kararı
Elde edilen delillerle suç oluşmadığı kanaatine varılırsa, takipsizlik kararı verilir. Mağdur bu karara itiraz edebilir.
4. İddianamenin Hazırlanması
Yeterli şüphe oluşmuşsa savcı iddianame düzenler ve mahkemeye sunar. Mahkeme, iddianameyi kabul ederse kamu davası açılmış olur.
Kamu Davası Ne Zaman Açılır?
- Şikayete bağlı olmayan suçlarda savcı resen dava açar.
- Şikayete bağlı suçlarda, mağdurun süresi içinde şikayetçi olması gerekir. (6 ay içinde)
- Zaman aşımı süresi içinde dava açılmazsa düşme kararı verilir.
Kamu Davasının Açılmasını Gerektiren Suçlar
- Kasten yaralama
- Dolandırıcılık
- Hırsızlık
- Uyuşturucu suçları
- Vergi kaçakçılığı
- Cinsel saldırı
Bazı suçlar için kamu davası şikayete bağlıdır (örneğin hakaret, tehdit, özel hayatın ihlali gibi). Bu durumlar CMK ve TCK’da açıkça belirtilmiştir.
Kamu Davasının Açılmadığı Durumlar
- Olay suç teşkil etmiyorsa
- Suçun failine ulaşılamıyorsa ve delil yoksa
- Zamanaşımı süresi dolmuşsa
- Şikayet yoksa (şikayete bağlı suçlar için)
Kamu Davasının Düşmesi
Kamu davası şu durumlarda düşer:
- Zamanaşımı süresi dolarsa
- Mağdur şikayetini geri alırsa (şikayete bağlı suçlarda)
- Fail ölürse
- Genel af çıkarsa
- Fiilin suç olmaktan çıkarılması (kanun değişikliğiyle)
Kamu Davasının Geri Alınması Mümkün mü?
Hayır. Şikayete bağlı suçlarda mağdur şikayetinden vazgeçebilir ama şikayete tabi olmayan suçlarda kamu davası geri alınamaz. Savcı, yeterli delil varsa davayı sürdürmek zorundadır.
Mağdur Davaya Katılabilir mi?
Evet. Mağdur veya zarar gören kişi, kamu davasına “katılan” sıfatıyla katılabilir. Bu kişi mahkemeye dilekçeyle başvurarak davaya müdahil olabilir. Katılan;
- Tanık dinletebilir
- Delil sunabilir
- Tazminat talebinde bulunabilir
Kamu Davasında Hüküm Süreci
- Mahkeme delilleri değerlendirir
- Tanıklar dinlenir
- Sanık savunması alınır
- Katılan beyanı alınır
- Hüküm kurulur: Beraat, mahkumiyet, erteleme, hükmün açıklanmasının geri bırakılması (HAGB) gibi kararlar verilebilir.
Yargıtay Kararlarıyla Kamu Davası Örnekleri
Yargıtay 8. CD, 2019/4852 E., 2020/3912 K.:
“Şikayete bağlı olmayan yaralama suçunda, mağdurun şikayetten vazgeçmesi kamu davasını ortadan kaldırmaz. Mahkeme kovuşturmaya devam etmelidir.”
Yargıtay 9. CD, 2018/3345 E., 2019/2238 K.:
“Kamu davası açılması için yeterli delil varsa savcı, şikayet olmasa dahi resen iddianame düzenleyebilir.”
Şikayete Bağlı Suçlarda Fark
Bazı suçlarda kamu davasının açılması için şikayet zorunludur.
| Şikayete Bağlı Suçlar | Şikayete Bağlı Olmayan Suçlar |
|---|---|
| Hakaret | Hırsızlık |
| Tehdit | Cinsel saldırı |
| Kişisel verilerin ifşası | Kasten yaralama |
| Özel hayatın ihlali | Dolandırıcılık |
Kamu Davasında Arabuluculuk ve Uzlaştırma
- Uzlaştırma, suçun niteliğine göre mümkün olabilir.
- Taraflar uzlaşırsa, kamu davası düşer.
- Özellikle basit yaralama, hakaret gibi suçlarda uygulanır.
Sonuç
Kamu davası, ceza yargılamasının temel taşıdır. Suçun yalnızca mağdura değil, topluma karşı işlendiği gerçeğinden yola çıkarak, devletin adalet adına harekete geçtiği dava türüdür. Bu süreç, sadece mağdurun iradesine değil, toplum düzeninin korunmasına da hizmet eder. Her vatandaşın bu süreci ve haklarını bilmesi, hukuki güvenliğin sağlanması açısından büyük önem taşır.