📌 Giriş
Çalışanlar, iş sözleşmesi kapsamında çeşitli haklara sahip olduğu gibi, işverenlerin de işçiye karşı yasal yükümlülükleri bulunmaktadır. İş hukukunda çalışanların korunması ve işverenin sorumluluklarını yerine getirmesi büyük önem taşır. İşçi haklarının ihlali, işveren açısından tazminat ve cezai sorumluluk doğurabilir.
📌 4857 sayılı İş Kanunu, işçi haklarını ve işverenin yükümlülüklerini düzenleyen temel mevzuattır.
Bu makalede, çalışan haklarının hukuki dayanakları, işverenin işçiye karşı yükümlülükleri, maaş ve sosyal haklar, iş sağlığı ve güvenliği sorumlulukları ve işçi haklarının ihlali durumunda başvurulabilecek hukuki yollar detaylı olarak ele alınacaktır.
📌 Çalışan Hakları Nelerdir? Hukuki Dayanakları
📌 Çalışan hakları, işçilerin iş güvencesini, maaşını, çalışma saatlerini ve sosyal haklarını koruyan yasal düzenlemelerdir.
✔ 4857 sayılı İş Kanunu, çalışanların temel haklarını düzenler.
✔ 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu, sigorta ve sağlık güvencesini sağlar.
✔ 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu, işverenin işçiye karşı yükümlülüklerini belirler.
📌 Örnek: Bir işçi, işyerinde fazla mesai yapıyorsa, İş Kanunu’na göre bu çalışmasının ücretini yüzde 50 zamlı olarak almalıdır.
📌 Önemli Not: İşçi hakları ihlal edilirse, işçi hukuki yollara başvurabilir ve işverene karşı dava açabilir.
📌 İşverenin İşçiye Karşı Yükümlülükleri
📌 İşverenin işçiye karşı temel yükümlülükleri şunlardır:
✔ 1️⃣ Ücret Ödeme Yükümlülüğü
- İşveren, işçiye asgari ücretin altında olmayacak şekilde ücret ödemek zorundadır.
- Ücretler en geç her ayın 5’ine kadar ödenmelidir.
✔ 2️⃣ Sigorta Primi ve Vergi Yükümlülüğü
- İşveren, işçisini SGK’ya bildirmek ve sigorta primlerini düzenli yatırmak zorundadır.
- Sigortasız işçi çalıştırmak yasaktır ve ağır cezalar uygulanır.
✔ 3️⃣ İş Sağlığı ve Güvenliği Önlemlerini Alma
- İşveren, işyerinde güvenli çalışma koşulları sağlamak zorundadır.
✔ 4️⃣ İşçiye Eşit Davranma
- İşveren, cinsiyet, yaş, din, dil, ırk veya siyasi görüş gibi nedenlerle ayrımcılık yapamaz.
📌 Örnek: Bir fabrika işçisi, işverenin sigorta primlerini ödemediğini fark ederse, Çalışma Bakanlığı’na şikayette bulunabilir.
📌 Önemli Not: İşveren yükümlülüklerini yerine getirmezse, işçi tazminat ve dava hakkına sahip olur.
📌 Çalışanların Maaş, İzin ve Sosyal Hakları
📌 Çalışanlar, İş Kanunu kapsamında çeşitli mali ve sosyal haklara sahiptir.
✔ 1️⃣ Maaş ve Fazla Mesai Hakları
- İşçiye asgari ücretin altında maaş ödenemez.
- Fazla mesai ücreti, normal saat ücretinin yüzde 50 fazlası olarak ödenmelidir.
✔ 2️⃣ Yıllık İzin ve Haftalık Tatil Hakları
- İşçiler en az 1 yıl çalıştıktan sonra yıllık ücretli izin hakkına sahip olur.
- Haftada en az 1 gün (pazar günü) izin hakkı vardır.
✔ 3️⃣ Analık ve Babalık İzni
- Kadın çalışanlar doğumdan önce 8 hafta, doğumdan sonra 8 hafta izin hakkına sahiptir.
- Baba olan çalışanlara 5 gün babalık izni verilir.
✔ 4️⃣ Sosyal Güvence ve Kıdem Tazminatı
- İşçi en az 1 yıl çalıştıktan sonra kıdem tazminatı almaya hak kazanır.
📌 Örnek: Bir çalışan 5 yıl boyunca bir şirkette çalıştıysa, işten çıkarıldığında 5 aylık maaşı kadar kıdem tazminatı almalıdır.
📌 Önemli Not: İşveren, işçinin yıllık izin hakkını kullanmasını engelleyemez.
📌 İşverenin İş Sağlığı ve Güvenliği Sorumlulukları
📌 İşveren, işyerinde sağlıklı ve güvenli çalışma koşulları sağlamakla yükümlüdür.
✔ 1️⃣ İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimi
- İşveren, çalışanlarına iş güvenliği eğitimi vermelidir.
✔ 2️⃣ Kişisel Koruyucu Ekipman Sağlama
- İşveren, işçiye baret, eldiven, maske gibi koruyucu ekipman sağlamalıdır.
✔ 3️⃣ İş Kazası Bildirimi
- İş kazası olması durumunda işveren, en geç 3 gün içinde SGK’ya bildirim yapmalıdır.
📌 Örnek: Bir inşaat firması, çalışanlarına baret ve güvenlik kemeri vermek zorundadır.
📌 Önemli Not: İşveren, iş güvenliği kurallarını ihlal ederse cezai yaptırımlarla karşılaşabilir.
📌 İşçi Haklarının İhlali Durumunda Hukuki Yollar
📌 İşçilerin hakları ihlal edildiğinde, hukuki yollara başvurabilirler.
✔ 1️⃣ Arabuluculuk Süreci
- İşçi, işverenle yaşadığı sorunu çözmek için önce arabulucuya başvurmalıdır.
✔ 2️⃣ Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na Şikayet
- İşçiler, SGK’ya veya Çalışma Bakanlığı’na şikayette bulunabilir.
✔ 3️⃣ İş Mahkemesinde Dava Açma
- İşçi, kıdem tazminatı, ihbar tazminatı veya fazla mesai alacağı için dava açabilir.
📌 Örnek: Maaşını 3 ay boyunca alamayan bir işçi, iş mahkemesinde alacak davası açabilir.
📌 Önemli Not: İşçilerin haklarını alabilmesi için yasal süreler içinde dava açması gerekmektedir.